Door Bart Jonker
Heemstede – Er zijn heel wat straatnamen in Heemstede vernoemd naar personen. Grote kans dat u in zo’n straat of laan woont. En toegeven, heel veel bewoners wonen in zo’n straat, maar weten vaak nauwelijks iets van de persoon af waarnaar de straat vernoemd is of staan daar niet bij stil. Daar brengt de Heemsteder nu verandering in. Wie zijn of waren nu eigenlijk de personen op de Heemsteedse straatnaambordjes? De straten in het wijkje tussen de Van Merlenlaan en Wandelbos Groenendaal zijn veelal vernoemd naar natuur- en plantenexperts, zoals Jan Ritzema-Bos, Jac. P Thijsse en ook Eli Heimans. Deze week staat de Heimanslaan centraal, een zijstraat van de Van Merlenlaan.
Belangstelling voor de natuur
Eli Heimans werd in 1861 te Zwolle geboren en groeide op in een orthodox-joods gezin. Zijn vader had een zijdeververij, die in financieel zwaar weer kwam. Hierdoor was de jonge Eli genoodzaakt zijn studie aan de HBS af te breken, omdat hij mee moest helpen in de zaak van zijn vader. Hij moest veel verfmaterialen te voet halen, waardoor hij dikwijls de natuur doorkruiste. Zo is zijn liefde voor de natuur ontstaan. Doch ook door zijn moeder, die hem daarin onderwees. Daarnaast ontmoette hij tijdens zijn tochten een kruidenvrouw die kruiden voor apothekers verzamelde. Zo verwierf Eli heel veel kennis over wilde planten en kruiden, die hij in tekeningen weergaf. In de avonduren ging Eli Heimans naar de avondschool, waarin zijn schrijftalent niet onopgemerkt bleef. Hij won met een van zijn opstellen een schoolprijs.
Darwin versus Bijbels scheppingsverhaal
Naast de levende natuur, had Heimans belangstelling voor de ‘dode natuur’ en het ontstaan van de aarde volgens de nieuwe leer van Darwin. Mede daardoor concludeerde hij dat de aarde veel ouder moest zijn dan werd voorgesteld in de Bijbel. Heimans trok daardoor het Bijbelse scheppingsverhaal in twijfel. Dat bracht hem meermaals in conflict thuis, waar streng aan het Bijbelse scheppingsverhaal werd vastgehouden. Voor de revolutionaire leer van Darwin was thuis geen plek. Tevens bracht de leer van Darwin de wetenschappelijke en kerkelijke wereld in de jaren 1860 -1880 behoorlijk in beroering en was deze meermaals, vooral in religieuze kringen, punt van discussie.
Wars van elitair gebral
Eli Heimans behaalde zijn wiskunde- en onderwijsakte voor hulponderwijzer en verliet Zwolle voor een school in Amsterdam. In hetzelfde jaar behaalde hij de akte voor hoofdonderwjizer. Heimans was een uitstekend pedagoog, iets wat niet onopgemerkt bleef. Hij werd lid van het Nederlandsch Onderwijzers-Genootschap van de Paedagogische Studie-club in Amsterdam en richtte later het pedagogisch tijdschrift ‘Oud en Nieuw’ op. Hij schreef daarnaast kinderboeken. Heimans werd geroemd om zijn duidelijke en eenvoudige taalgebruik, waarmee hij in alle volkskringen ontzag wist te wekken. Sowieso was Eli Heimans wars van elitair gebral. Hij nam zijn leerlingen dikwijls mee naar buiten om hen kennis met het leven in de natuur te laten maken of bracht planten of dieren mee naar school. Hij probeerde zijn leerlingen het verband tussen levenswijze en vorm bij te brengen en het leren en waarnemen van de eigen vertrouwde leefomgeving, zoals de stad. Voor die tijd een nog niet eerder vertoonde vorm van natuuronderwijs. Op basis van deze vernieuwende ideeën publiceerde hij in 1893 een handleiding, in het bijzonder voor lagere scholen, ‘De levende natuur’.
Samenwerking met Jac. P. Thijsse
Jac. P. Thijsse was ook onderwijzer (hiermee hebben we bij dezen meteen de Jac. P. Thijsselaan besproken). Hij kwam in aanraking met Heimans’ handleiding ‘De levende natuur’. Hierdoor ontstond een hechte samenwerking tussen Heimans en Thijsse. Er volgende diverse gezamenlijke publicaties van natuur- en wandelboekjes. De beide heren zorgden zowel voor teksten als voor eigen illustraties. Uit de interactie en eigen waarnemingen van lezers ontstond in 1896 het tijdschrift ‘Tijdschrift voor de Natuursport’. Heimans verwierf een bestuursfunctie bij Natuurmonumenten. Tijdens een excursie naar Gerolstein in de Duitse Eiffel in 1914, overleed Eli Heimans plotseling op 53-jarige leeftijd aan een hartverlamming.
Foto: De Heimanslaan. Foto: Bart Jonker.